थाहाको सम्झना
तारालाल श्रेष्ठ
विद्रोही दार्शनिक नेता रुपचन्द्र प्रधानाध्यापकदेखि प्रधानपाच हुँदै दुई पटकसम्म राष्ट्रिय पाचायतको सदस्य बनेका थिए । १९९० सालमा पालुङ्गमा जन्मेर ०७ सालदेखि राजनीतिमा सकि्रय उनी ०४६ पछि भने एक्लिँदै विरक्तिए । २०५६ असार ७ गते सदाका लागि उनी अस्ताए । तर रुपचन्द्रको विद्रोही दर्शन भने अस्ताएको छैन । "म तिम्रो जुत्ता हुँ लगाऊ आफ्नो गोडामा, अनि हिँड" भन्दै जनतालाई केन्द्रमा राख्दै उदाएको उनको 'थाहा' आन्दोलन झन्झन् सान्दर्भिक हुँदैछ।
पञ्चायतकालमा हाते माइक बोकी थोत्रो स्कूटर चढेर उनी गाउँ आइरहन्थे । पच्चीसदेखि पचास पैसासम्ममा पर्चा बेच्थे र सबैको छातीमा सःशुल्क "थाहा" लेख्दै भन्थे "निष्पक्ष सकि्रयताको अभ्यास हो थाहा" । हामी सबैभन्दा राम्रो सर्ट लगाएर डराइ-डराई छातीमा "थाहा" लेखाउँथ्यौं अनि उनको जनमुखी क्रान्तिकारी भाषण सुन्थ्यौं । उनको असाधारण व्यक्तित्वदेखि हामी डराउथ्यौँ तर उनको वरिपरि झुम्मिन छाड्दैनथ्यौं । हदैसम्म रुखो स्वभावका भए पनि केटाकेटीदेखि वृद्धवृद्धासम्म उनका वरिपरि झुम्मिन्थे ।
पञ्चायतकालमा हाते माइक बोकी थोत्रो स्कूटर चढेर उनी गाउँ आइरहन्थे । पच्चीसदेखि पचास पैसासम्ममा पर्चा बेच्थे र सबैको छातीमा सःशुल्क "थाहा" लेख्दै भन्थे "निष्पक्ष सकि्रयताको अभ्यास हो थाहा" । हामी सबैभन्दा राम्रो सर्ट लगाएर डराइ-डराई छातीमा "थाहा" लेखाउँथ्यौं अनि उनको जनमुखी क्रान्तिकारी भाषण सुन्थ्यौं । उनको असाधारण व्यक्तित्वदेखि हामी डराउथ्यौँ तर उनको वरिपरि झुम्मिन छाड्दैनथ्यौं । हदैसम्म रुखो स्वभावका भए पनि केटाकेटीदेखि वृद्धवृद्धासम्म उनका वरिपरि झुम्मिन्थे ।
शब्दकोशमा शिष्टताका शब्दै छैन जसरी उनी कठोर शब्द प्रयोग गर्थे । सम्बोधनमा प्रायः सबैलाई 'तँ भाते' भन्थे । कारण सोधे उनी भन्थे "एक अँगालो स्वास्नी र एक थाल भातभन्दा बढी केही नसोच्ने र नदेख्नेलाई के भन्ने त।" उनको असाधारण व्यक्तित्वलाई अनपढ जनताले पनि असाधारणै किसिमले सम्मान दिन्थे । सोझो अभिव्यक्तिमा जनताले भनेको सुनिन्थ्यो "जसले जे भने पनि एक भोट त त्यही बौलाहालाई नै दिने हो ।"
मीठो खान राम्रो लाउन नपर्ने उनी झुत्रेझाम्रे जनतासँग अधिकांश समय उनी गाउँमै बिताउँथे । जनताले जे छ सोही खुवाउँथे । बढी सम्मान गरेमा उनी जंगिहाल्थे । सित्तैमा खाँदैनथे। पाचायतकालीन परिवेशमा पनि उनले जनचेतना फैलाउने जुन भूमिका निर्वाह गरे त्यसको वर्णन शब्दले गरेर पुग्दैन।
उनले उनकै शब्दमा "महाडाँकातन्त्रमा" बाँच्न जानेनन् वा बाँच्न चाहेनन् वा बाँच्नै दिइएन अनेक अर्थ लगाउलान् तर्कवाजहरुले । तैपनि उनी "महाँडाकातन्त्र" र त्यसको पूजारीसामु कदापि झुकेनन् चुकेनन् र विकेनन् । आफ्नो दर्शनलाई कदापि लत्याएनन् हार्दाहार्दै पनि त्यसलाई त्यागेनन्। उनले "थाहा" आन्दोलनको विगुल फुक्दै रित्याए आफूलाई।
नातावादको कट्टरविरोधी उनको पारिवारिक जीवन सुखमय भएन । कृत्रिम आदर सत्कार गर्न नचाहने उनी आफूलाई पनि त्यसबाट टाढा राख्न चाहन्थे । सम्मानको कुनै सामन्ती तडकभडक मन पराउँदैनथे । उनले मृत्युपछि पनि मानसम्मन नगर्न आग्रह गरेका थिए । उनले चाहेनन् त्यो उनको महानता हो तर उनको सम्मानमा गृहजिल्ला पालुङमा उनको प्रतिमा स्थापना गरिदिए । काम गर्ने मान्छेले जे बोल्छन् त्यही कानुन बनेमा मात्र प्रगतिशील समाज निर्माण हुन्छ भनिहिँड्ने रुपचन्द्रको प्रतिमा स्थापना गरी उनको योगदानको सम्मान गरिएको छ । ढिलै भए पनि रुपचन्द्रलाई ुरिकलु गरिँदैछ । रुपचन्द्रको सिद्धान्तविपरीत भए पनि यो अर्थपूर्ण र सान्दर्भिक छ ।
स्थानीय सहयोगमा कलाकार लक्ष्मण भुजेलद्वारा सिर्जित उनको पूर्ण कदको प्रतिमाको निर्माण उनको अपमान होइन सम्मानको प्रतीक हो । नागरिक सर्वोच्चताको आवाज उठेका बेला यो स्वतस्फूर्त सम्मान अत्यन्त सान्दर्भिक छ । कलाकार भुजेलको १० वर्षको धोको पनि पूरा भएको छ।
रुचन्द्रको मृत्युलगत्तै भुजेलले बिनापारिश्रमिक रुपचन्द्रको प्रतिमा बनाउने र मकवानपुरको हर्नामाडी गाविस चोकमा स्थापना गर्ने प्रयास गरेका थिए । त्यसका लागि स्थानीय स्तरमा प्रतिमा स्थापना समिति समेत गठन गरी अन्तकिर््रया तथा अर्थ संकलनको प्रारम्भिक कामसमेत भएको थियो । त्यस समितिमा यो पंक्तिकार पनि थियो । रसिद छाप र लेटर प्याड अझै सुरक्षित छन् । तर सुरुबाटै सुनियोजित विवाद आए । उनका विरोधी त प्रतिमा नबनोस् भन्ने चाहन्थे नै तर रुपचन्द्रकै सबैभन्दा निकट रामनारायण बिँडारीले समेत रुपचन्द्र स्वयमले नगर्नु भनेको कर्म गर्न तम्सनु उचित नहुने भन्दै प्रतिमा स्थापना अभियान रोक्न सल्लाह दिएका थिए । अनि रुपचन्द्रको सम्मान गर्ने सपना गर्भमै तुहिएको थियो । हामी असफल भएका थियौँ । त्यसको ग्लानी छ । तर अहिले ढिलै भए पनि रुपचन्द्रलाई नबिस्रने जुन कर्म भएको छ त्यसमा संलग्न सबै धन्यवादका पात्र छन्।
त्यो समय मुक्त-जीवन बाँच्ने एउटै उपाय 'थाहा' भन्दै लेख्दै हिँड्ने उनीजतिको निडर नेता सायदै थिए । काम एकथरिलाई कमाइ अर्को थरिलाई बढी पार्ने शोषणतन्त्रमा ठीक विकास हुँदैन बुद्धिसम्म चोरको पनि हुन्छ मेहनतसम्म मुर्खले पनि गर्छजस्ता उनका थुप्रै चोटिला चेतनामुखी दर्शन संकलित छन् कृति "थाहा २०६२" मा । महिनामा २९ दिन व्यक्तिगत र कमसेकम एक दिनमात्र भए पनि जनमुखी सार्वजनिक काम गर्नुपर्छ भन्ने बोलीलाई व्यवहारमै प्रयोग गरी हिँडेका रुपचन्द्रलाई बिर्सिएर पनि बिस्रन सकिँदैन । सकिएन।
रुपचन्द्रको जनमुखी जीवन-दर्शनबाट विवेकहीन अवसरवादी हाम्रा नेता र हामीजस्ता जीविका-विषयी बौद्धिकले पनि धेरै कुरा सिक्न सक्छौँ।
source:
No comments:
Post a Comment